Historia samochodów część 2


Koniec XIX w. – początek XX w.


Samochody zostały relatywnie szybko zaakceptowane jako alternatywny środek transportu w stosunku do koni. Wiązało się z to z głównie z ich „czystością”. Wraz z rozwojem miast, które polegały na transporcie konnym, coraz większym problemem były odchody końskie, nieprzyjemne odory i ryzyko chorób. Samochody wydawały się być idealnym środkiem transportu. Pozostawały jednak dobrem luksusowym, kupowanym przez najbardziej zamożnych, a przedsiębiorstwa motoryzacyjne nie skłaniały się ku produkcji samochodu dla szerszego grona odbiorców, ponieważ rynek chłonął wszystko, co produkowały. Na przełomie XIX i XX w. trwała zacięta rywalizacja między samochodami o napędach parowym, elektrycznym i spalinowym. W 1900 roku austriacki przedsiębiorca Ludwig Lohner[w innych językach] (1858–1925) i konstruktor Ferdinand Porsche (1875–1951) zaprezentowali na wystawie światowej w Paryżu jeden z pierwszych samochodów hybrydowych o napędzie spalinowo-elektrycznym, który jednak nie został skierowany do produkcji z uwagi na wysokie koszty. Na początku XX w. 40% samochodów w Stanach Zjednoczonych było na napędzie parowym, 38% – elektrycznym i 22% spalinowym.


Napęd parowy

Napęd parowy był sprawdzony i powszechnie stosowany w wielu maszynach. Silnik parowy nie wymagał stosowania biegów, był relatywnie cichy i nie wytwarzał wibracji jak silnik spalinowy. Pozwalał również na osiągnięcie dużych prędkości – w 1906 roku samochód parowy skonstruowany przez przedsiębiorstwo Stanley – Stanley Rocket – pobił rekord prędkości, jadąc ponad 200 km/h. Samochody parowe były szczególnie popularne w Stanach Zjednoczonych. Na przełomie wieków wiodącym producentem na amerykańskim rynku motoryzacyjnym była firma Locomobile Company of America[w innych językach] budująca samochody o napędzie parowym, która w latach 1899–1902 wyprodukowała 6 tys. pojazdów tego typu. Rozwój parowego transportu drogowego w Wielkiej Brytanii został zastopowany przez lobby kolejowe i restrykcyjne prawo – tzw. Locomotive Act z 1865 roku wprowadził nakaz ograniczenia prędkości drogowych pojazdów o napędzie parowym do 3,2 km/h na terenie zabudowanym i 6,4 km/h poza nim, Red Flag Act z 1865 roku ustanawiał, że każdy drogowy pojazd pasażerski o napędzie parowym musiał mieć trzech członków załogi, przy czym jeden z nich musiał iść 60 yd (54,86 m) przed pojazdem, trzymając czerwoną flagę za dnia i latarnię w nocy. Chociaż samochody nie wymagały „nakręcania”, to przed podjęciem jazdy trzeba było czekać na przejście wody w parę wodną. Wytwarzanie pary wymagało stałej kontroli podczas jazdy, by nie zostać bez paliwa. Konsumpcja wody była ogromna – przejechanie Wielkiej Brytanii wymagało zużycia 5 ton wody. Napęd parowy okazał się niepraktyczny z uwagi na zastosowanie silnika o spalaniu zewnętrznym.

Napęd elektryczny

Samochody o napędzie elektrycznym nie pozwalały na szybkie przemieszczanie się na długich dystansach – elektryczne samochody osobowe rozwijały prędkość 24–30 km/h i miały zasięg ok. 50–65 km. Baterie były ciężkie i wymagały regularnego ładowania, co było bardzo kłopotliwe z uwagi na brak odpowiedniej infrastruktury. Zaletą ich jednak było to, że silnik elektryczny nie wymagał stosowania biegów, był cichy, nie produkował spalin i nie wytwarzał wibracji jak silnik spalinowy.

Napęd spalinowy

:( Pierwsze pojazdy o napędzie spalinowym wprowadził na rynek Carl Benz, którego pierwszym klientem w 1888 roku był Émile Roger. W 1888 roku Benz zatrudniał 50 pracowników do produkcji trycykla, a w 1893 roku rozpoczął produkcję samochodów czterokołowych. W 1899 roku sprzedał 600 samochodów. Wraz z pojawieniem się samochodów, zaczęły pojawiać się innowacje w celu usprawnienia i wyższego komfortu jazdy. W 1891 roku francuski konstruktor Émile Levassor (1843–1897) zastosował napęd na przednie koła[9]. W 1895 roku bracia André i Édouard Michelin wprowadzili ogumienie pneumatyczne na wymiennej obręczy. Samo ogumienie pneumatyczne zostało opatentowane wcześniej w 1888 roku przez irlandzkiego lekarza weterynarii Johna Boyda Dunlopa (1840–1921). Kolejne samochody o napędzie spalinowym zaczęły powstawać w Niemczech, we Francji, w Stanach Zjednoczonych i we Włoszech. W 1901 roku Daimler wyprodukował pierwsze auto marki Mercedes – Mercedes 35 PS, w którym zastosowano techniczne rozwiązania nowoczesnego samochodu. Austriacki przedsiębiorca Emil Jellinek (1853–1918), który był przedstawicielem Daimlera na Lazurowym Wybrzeżu, zagwarantował firmie sprzedaż 36 samochodów pod warunkiem, że Daimler wyprodukuje nowe auto według jego specyfikacji, zdolne do wygrania wyścigu z konkurencyjnymi autami francuskimi. Ponadto aby nie zrazić francuskich klientów niemiecką nazwą, nowy wóz miał nazywać się Mercedes od imienia córki Jellinka – Mercédès Jellinek (1889–1929), która słynęła z piękności wśród zamożnych Francuzów na riwierze. Firma przystała na warunki i skonstruowała samochód z czterosuwowym silnikiem o mocy 35 koni mechanicznych, innowacyjnym systemem chłodzenia i skrzynią biegów (które używane są do dziś). Jellinek wygrał wyścig, a samochód szybko zyskał popularność. We Francji pierwszy samochód o napędzie spalinowym wyprodukowała w 1890 roku firma Peugeot, kolejny w tym samym roku firma Panhard et Levassor.


W Stanach Zjednoczonych pierwszy samochód z silnikiem o spalaniu wewnętrznym został zbudowany w 1893 roku w Springfield przez braci Charlesa Duryea[w innych językach] (1861–1938) i Franka Duryea[w innych językach] (1869–1967). Bracia założyli firmę Duryea Motor Wagon Company[w innych językach] i do 1898 roku zbudowali 13 aut. Pierwsze samochody o napędzie spalinowym zaczęła produkować masowo firma Oldsmobile, która w 1901 roku sprzedała 425 pojazdów, a trzy lata później już 5500. Podczas gdy w 1895 roku wyprodukowano w Stanach Zjednoczonych jedynie cztery samochody, w roku 1900 zarejestrowanych było ich już 8 tys. We Włoszech pierwszą firmą, która zbudowała samochód była Stefanini-Martina w 1896 roku, następną Isotta Fraschini w 1898 roku i Fiat – firma założona w 1899 roku przez Giovanniego Agnelliego (1866–1945). W 1906 roku Vincenzo Lancia i jego przyjaciel Claudion Fogolin założyli przedsiębiorstwo Lancia produkujące samochody osobowe. W 1909 roku August Horch założył przedsiębiorstwo o nazwie Audi (łac. audi to niem. horch – tryb rozkazujący od horchen, pol. nasłuchiwać). W Belgii samochody zaczęły produkować Minerva, Métallurgique[w innych językach] i Excelsior[w innych językach], w Szwajcarii Martini[w innych językach], w Austrii Austro-Daimler, Steyr i Gräf & Stift, w Czechosłowacji Škoda i Tatra. Pojawiły się kolejne innowacje: hamulec mechaniczny na cztery koła (1907), samochód z mostem tylnym o niezależnie zawieszonych kołach (1913), rozrusznik elektryczny i oświetlenie elektryczne (1919).


Samochody o napędzie spalinowym

Produkcja masowa

:( W czerwcu 1903 roku amerykański przedsiębiorca Henry Ford (1863–1947) założył w Detroit firmę produkującą samochody – Ford Motor Company. W pierwszym roku działalności Ford sprzedał 1700 samochodów. W 1908 roku wprowadził na rynek nowy model – Ford Model T, który cieszył się tak wielkim popytem, że Ford, by sprostać zapotrzebowaniu, musiał usprawnić proces produkcji. W 1911 roku otworzył w Kansas City pierwszy zakład składający samochody oraz pierwszy zakład poza granicami USA – w Manchesterze w Wielkiej Brytanii. W 1913 roku wprowadził pierwszą na świecie linię montażową, a w 1914 roku dniówkę pięciu dolarów za ośmiogodzinny dzień pracy. Dzięki tym usprawnieniom Ford zaczął masową produkcję, która pozwoliła na obniżenie kosztów, a przez to i na obniżenie ceny samochodów. Innowacyjna forma organizacji pracy wprowadzona przez Forda zyskała miano fordyzmu. W połowie 1914 roku było w użytku ponad 500 tys. samochodów Ford Model T. W 1923 roku Ford produkował już połowę wszystkich samochodów w Stanach Zjednoczonych. Firma Ford rozwijała się globalnie – pod koniec lat 20. XX w. miał 20 zakładów produkcyjnych poza granicami USA. W okresie od 1908 do 1927 roku Ford wyprodukował ponad 15 milionów Forda Modelu T.

Lata 20. i 30. XX wieku

:( Od 1911 roku producenci amerykańscy byli coraz silniej obecni na rynku europejskim. Powstałe w 1908 roku przedsiębiorstwo General Motors Corporation przejęło brytyjską firmę Vauxhall i niemieckiego Opla. Do produkującego w Europie Forda dołączyły Chrysler i Hudson. Kilkanaście państw europejskich wprowadziło politykę protekcjonistyczną w postaci wyższego opodatkowania i oclenia samochodów amerykańskich. Wielkie samochody amerykańskie stały się dużo droższe, tak, że w Europie powstała cała generacja małych samochodów uniwersalnych – dla wszystkich – takich jak Austin 7 czy Fiat Topolino, które przełamały dominację Forda w Europie. W latach 20. XX w. wiele europejskich firm motoryzacyjnych przeszło okres rozkwitu, m.in. brytyjskie Austin Motor Company, Morris Motor Company i Singer, włoski Fiat czy francuski Citroën. Pojawiły się również kolejne usprawnienia techniczne: hamulce pneumatyczne (1924), hamulce hydrauliczne i centralne smarowanie (1925) czy bezpieczne (klejone) szyby samochodowe (1926). Rozkwitał rynek szybkich samochodów luksusowych. Brytyjska firma Rolls-Royce produkowała model Rolls-Royce Silver Ghost przez dwadzieścia lat od 1906 roku. Inne firmy specjalizujące się w samochodach luksusowych w tym okresie to hiszpańsko-francuska Hispano-Suiza, francuskie Bugatti, Delage, Delahaye, Hotchkiss, Talbot i Voisin, amerykańskie Duesenberg, Cadillac, Packard i Pierce-Arrow, niemieckie Horch, Maybach i Mercedes-Benz, belgijska Minerva i włoski Isotta Fraschini. Najdroższym standardowym samochodem osobowym był Bugatti Royale, których zbudowano sześć sztuk. Po krachu giełdowym w 1929 roku, załamał się nie tylko rynek samochodów luksusowych, ale wielki kryzys lat 1929–1933 przyniósł załamanie przemysłu motoryzacyjnego. Rynek amerykański został zdominowany przez trzy firmy: General Motors, Ford i Chrysler – nazwane Wielką Trójką.

Narodziny przemysłu motoryzacyjnego w Polsce

:( Przemysł motoryzacyjny zaczął być również rozwijany w Polsce. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, na terenach Polski nie było zakładów produkujących samochody czy części zamienne, infrastruktura nie była dobrze rozwinięta, a zaplecze techniczne tworzyły warsztaty rzemieślnicze. W 1918 roku powstały w Warszawie Centralne Warsztaty Samochodowe (CWSam), które początkowo zajmowały się naprawami i remontami. W 1920 roku CWSam wykonały serię nadwozi do samochodów marek zagranicznych, czym zapoczątkowano własną działalność produkcyjną. Wkrótce wyprodukowano 16 samochodów pancernych FT-B konstrukcji Tadeusza Tańskiego (1892–1941). W latach 1922–1923 w CWSam powstał pierwszy polski samochód osobowy – CWS T-1, skonstruowany przez Tańskiego przy współpracy Roberta Gabeau i Stanisława Panczakiewicza (1900–1982). Produkcja CWS T-1 ruszyła w 1928 roku.

Po II wojnie światowej

:( Po zniszczeniach wojennych wiele fabryk samochodowych w Europie musiało zostać odbudowane. W Stanach Zjednoczonych fabryki zostały przestawione relatywnie szybko z produkcji wojskowej na cywilną. Do produkcji wprowadzono zaadaptowane modele przedwojenne. Podczas gdy w Stanach przeważały modele wielkich samochodów, w Europie produkowano małe wozy z uwagi na sprzyjający system podatkowy. W 1945 roku w Wolfsburgu zaczęto budować pierwsze Volkswageny Typu 1, które od 1949 roku eksportowano do Wielkiej Brytanii, państw brytyjskiej Wspólnoty Narodów i do USA. W 1948 roku francuski Citroën rozpoczął produkcję modelu Citroën 2CV, który był produkowany przez 42 lata i sprzedany w liczbie ponad 5 milionów egzemplarzy. W 1950 roku szwedzki Saab rozpoczął seryjną produkcję modelu Saab 92 z napędem przednim. W 1955 roku Citroën zaprezentował nowy model – Citroën DS – wówczas najbardziej zaawansowany technicznie model na świecie – z system hydropneumatycznym, który obsługiwał samopoziomujące się zawieszenie, hamulce i układ sterowniczy. W 1957 roku we Włoszech pojawił się Fiat 500, którego wyprodukowano do 1977 roku w liczbie ponad 4 milionów egzemplarzy. W 1959 roku Alec Issigonis (1906–1988) zbudował pierwszy egzemplarz Mini Morris, którego sprzedano do 1988 roku w liczbie ponad 5 milionów egzemplarzy. W Wielkiej Brytanii zaczęto produkcję samochodów sportowych rozwijających coraz większe prędkości, m.in. Healey czy Jaguar XK120. Samochody sportowe były eksportowane do USA, gdzie znajdowały nabywców wśród dawnych żołnierzy służących w Europie. W 1947 roku Ferrari wyprodukowało swój pierwszy samochód sportowy, a późniejszy Ferrari 166 S wygrał w 1949 roku trzy wyścigi: Mille Miglia, Spa 24 Hours i 24h Le Mans.


:( W 1948 roku amerykański przedsiębiorca, Preston Tucker (1903–1956), zaprezentował samochód Tucker Torpedo z niezależnym zawieszeniem wszystkich kół, 4-biegową skrzynią biegów, reflektorem Cyclop’s Eye zamontowanym centralnie i poruszającym się wraz z ruchami kierownicy, gąbczastą „poduszką bezpieczeństwa” z przodu i 6-cylindrycznym silnikiem, których wyprodukowano jedynie 51 sztuk. W Stanach Zjednoczonych silniki V8 stały się powszechne, coraz więcej aut było wyposażonych w automatyczną skrzynię biegów i klimatyzację. W latach 50. XX w. amerykańskie samochody charakteryzowały się wyszukanym designem ze statecznikami i innymi detalami zainspirowanymi lotnictwem, a także chromowaniem. Powstały wówczas takie modele jak Chevrolet Bel Air, Plymouth Fury, Chrysler New Yorker, Edsel Corsair czy V generacja Cadillac Series 62. Ich szczyt przypadł na 1959 rok. W Japonii, produkcję wznowił Datsun i zaczęła Toyota, które od 1958 roku eksportowały na rynek amerykański.

Lata 80. XX w.

W latach 80. XX w. popularność zdobyły samochody typu minivan takie jak Dodge Caravan. W 1980 roku GM wprowadził nowy typ – sedana o napędzie przednim z silnikiem poprzecznym, który zdominował rynek przez kolejną dekadę. Samochody stały się mniejsze i lżejsze, a ośmiocylindrowy silnik V8 został zastąpiony silnikiem sześciocylindrowym V6. W 1980 roku Audi wprowadziło na rynek model Audi Quattro, który spopularyzował napęd na cztery koła. W 1981 roku Mercedes-Benz po raz pierwszy wyposażył seryjnie produkowany samochód – Mercedes-Benz W126 w poduszkę powietrzną.

Koniec XX w.

W latach 90. XX w., wobec stabilnych cen benzyny, dużą popularnością zaczęły cieszyć się samochody typu SUV. Ich popularność spadła wraz ze wzrostem cen paliwa, a na początku XXI w. producenci przestawili się na samochody typu crossover. W okresie tym udoskonalano elektroniczne systemy kontroli i wspomagania jazdy, m.in. ABS, ASR czy ESP.

Samochody o napędzie hybrydowym

Po kryzysie paliwowym w latach 1973–1974, odżyło zainteresowanie napędem elektrycznym i podjęto prace nad stworzeniem nowoczesnych samochodów elektrycznych. W Stanach Zjednoczonych powstały dwuosobowy CitiCar o plastikowej karoserii z akumulatorem kwasowo-ołowiowym, produkowany w latach 1974–1976 i ComutaCar (1978–1981). Spadające ceny ropy naftowej przyczyniły się do zaniechania dalszych prac nad samochodem elektrycznym. Zainteresowanie napędem elektrycznym powróciło w latach 90. XX w. pod wpływem obaw o stan środowiska i zmian klimatycznych. W 1990 roku Kalifornia wydała zarządzenie, by w ciągu 8 lat 2% sprzedawanych aut było bezemisyjnych[w innych językach]. W 1996 roku General Motors przedstawiło model General Motors EV1, który jednak został wycofany z produkcji w roku 2000. W 1997 roku Toyota przedstawiła samochód o napędzie hybrydowym – Toyotę Prius, która wyposażona była w silnik elektryczny i silnik spalinowy wspomagający napęd elektryczny. Pierwszym amerykańskim samochodem hybrydowym był SUV Ford Escape Hybrid z 2004 roku. W 1999 roku Brazylia ustanowiła, że wszystkie nowe samochody sprzedawane po roku 2003 muszą być pojazdami z zasilaniem flex fuel (FFV)[w innych językach] z użyciem paliwa zawierającego do 85% etanolu (E85).

Samochody o napędzie wodorowym

:( Wodór może być wykorzystany dwojako – płynny wodór jako paliwo dla silnika o spalaniu wewnętrznym lub jako paliwo dla ogniw paliwowych zasilających samochody elektryczne. Honda zaprezentowała prototyp elektrycznego samochodu o napędzie wodorowym w 1999 roku – Honda FCX. Od 2008 roku zaczęto produkcję Hondy FCX Clarity, a od 2016 roku Hondy Fuel Cell. Honda FCX Clarity to pierwszy seryjne produkowany i sprzedawany w formie leasingu samochód z silnikiem wodorowo-elektrycznym na świecie. W 2013 roku Hyundai uruchomił seryjną produkcję samochodu o napędzie wodorowym – Hyundaia ix35 FCEV. W 2014 roku Toyota rozpoczęła seryjną produkcję swojego samochodu zasilanego wodorowymi ogniwami paliwowymi – Toyoty Mirai. W 2018 roku Hyundai zaprezentował prototyp elektrycznego SUV o napędzie wodorowym – Hyundaia Nexo. Zasięg elektrycznych samochodów o napędzie wodorowym ograniczony jest dostępnością stacji tankowania wodoru – np. w Stanach Zjednoczonych tego typu stacje funkcjonują jedynie w Kalifornii. W Polsce pierwsza stacja tankowania wodoru została otwarta w 2023 roku przy ul. Tango w Warszawie.